ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ (Τριλογία).

Δεν είναι εύκολο νομίζω να δοθεί πολύ καλή περιγραφή ενός τόσο μεγάλου έργου, αλλά μόνο μια ιδέα.....
 Θα κάνω μια προσπάθεια......
 Η  «Επιστροφή στη Σμύρνη» (Ευάγγελος Μαυρουδής, ΚΕΔΡΟΣ), είναι ένα μυθιστόρημα τριών πολυσέλιδων τόμων, μια  τριλογία δηλαδή. Περιλαμβάνει την παράλληλη  ιστορία δύο γειτονικών οικογενειών, μιας ελληνικής και μιας τουρκικής, και την πορεία τους από το 1897 έως το 1922. Παρόλο που πρόκειται για μια μυθοπλασία, ο τρόπος περιγραφής και η πληθώρα λεπτομερειών δημιουργεί την εντύπωση αληθινής ιστορίας, διότι στην ουσία είναι ένα καθαρά ιστορικό μυθιστόρημα που περιλαμβάνει πολλά οικογενειακά και αυτοβιογραφικά και αποτελεί μια  ιστορική αναζήτηση που  κράτησε μια δεκαετία περίπου.
Για τον συγγραφέα η Σμύρνη είναι ένας χαμένος παράδεισος. «Η Σμύρνη για μένα είναι κάτι παραπάνω από τόπος καταγωγής των γονιών μου. Η απώλειά της, η πυρκαγιά και η βία μαζί με τις μνήμες των όμορφων ημερών δημιούργησαν μέσα μου έναν φαντασιακό κόσμο, εξιδανικευμένο χάρη στην παιδικότητα των αναμνήσεών τους: έναν άδικα χαμένο παράδεισο».

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ - Η θάλασσα μας, 1ος Τόμος (Σελ. 792).
 
Στον 1ο Τόμο,  « Η Θάλασσά μας» η ιστορία  ξεκινάει από τον Μάιο του 1897 για να φτάσει μέχρι τον Αύγουστο του 1918, σε απόσταση αναπνοής από τη Μικρασιατική Καταστροφή.  Ο συγγραφέας με λεπτομερή αλλά όχι πολύ κουραστικό τρόπο, μας περιγράφει τα ιστορικά γεγονότα της πρώτης εικοσαετίας του 20ού αιώνα, μέσα από την εξιστόρηση  των περιπετειών δύο κυρίως  προσώπων. Το ένα είναι αυτό του γιατρού Πλάτωνα Πηλείδη, που έφηβος εγκαταλείπει την Σμύρνη όπου ζούσε η οικογένεια του, μετά  φόνο ενός Τούρκου και έρχεται  να εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Το άλλο πρόσωπο είναι ο βενιζελικός αξιωματικός Γιώργος Μίννερ, ο οποίος ζει από πολύ κοντά  όλα τα σημαντικά πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα της περιόδου. Ο Μαυρουδής πετυχαίνει να δίνει την οπτική των γεγονότων σφαιρικά κι όχι μονοδιάστατα. Επιτυχίες και καταστροφές (οικονομικές, πολιτικές), παθιασμένοι ή αποτυχημένοι έρωτες και  ανταγωνισμοί παντός είδους, προσωπικές φιλοδοξίες και συλλογικές αποβλέψεις όλα συμπλέκονται και διαπλέκονται σε ένας πολύ πλούσιο μωσαϊκό απλωμένο από τη Σμύρνη και την Αθήνα ώς τη Θεσσαλονίκη, όπου η αλήθεια δεν είναι ποτέ μονόπλευρη.  Στις απόψεις του  Πηλείδη και του Μίνερ που πιστεύουν σε ένα σύνολο αξιών,  εκφράζονται χωρίς έντονα πάθη,  χάρη στον έμφυτο σκεπτικισμό τους, οι πιο διαφορετικές ιδεολογικοπολιτικές αποχρώσεις της εποχής, και ο συγγραφέας συνδυάζει τα μυθιστορηματικά με τα ιστορικά  πρόσωπα (τον Βενιζέλο, τον Γούναρη, τον Κωνσταντίνο, αλλά και τον Μεταξά ή τον Δραγούμη), εξιστορώντας ισσοροπιμένα (πιστεύω)  τα πραγματιά γεγονότα και τις μυθοπλαστικές του ιστορίες.


ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ, Ittihat ve Terakki (Ένωση κ Πρόοδος), 2oς Τόμος (592σελ.)
 
 Στο 2ο τόμο περιγράφεται  πολιτική έκφραση του κινήματος των Νεότουρκων, που σήμανε το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έβαλε τα θεμέλια για τη δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Ουσιαστικά μας δίνεται η εικόνα από τη πλευρά των Οθωμανών και των Τούρκων μέσα από την ιστορία μιας Μουσουλμανικής οικογένειας, της οικογένειας Μενεξελή, που ζούσε απέναντι από την οικογένεια του Πηλείδη.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ, Φως εξ Ανατολών, 3ος Τόμος (σελ. 609).
 

Στον 3ο τόμο, η συνέχεια της εξιστόρησης των περιπετειών των δύο οικογενειών, πάντα εμπλεκομένη με τα ιστορικά γεγονότα, εκτείνεται μέχρι την πλήρη υποχώρηση και εγκατάλειψη της Σμύρνης από τις Ελληνικές Δυνάμεις....και το σύνολο του Χριστιανικού λαού της (όσος δηλ δεν είχε σκοτωθεί ή αιχμαλωτισθεί). Κυριαρχείται από τη περιγραφή μαχών, της προέλασης του Ελληνικού στρατού και τη τελική οπισθοχώρηση και καταστροφή της Σμύρνης.
 Τα ιστορικά γεγονότα απεικονίζονται συναρπαστικά : η απόβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη, οι αλλεπάλληλες νίκες, η πορεία στην Αλμυρά Έρημο, το επαναστατικό κίνημα των Τούρκων, οι εσωτερικοί αγώνες και στα δύο στρατόπεδα, η επική μάχη στις πηγές του Σαγγάριου, η αντεπίθεση του Αυγούστου 1922, η υποχώρηση, η ακατάπαυστη βία, η πυρκαγιά.

Λέει ο Ευάγγελος Μαυρουδής :

«Η πραγματικότητα που απλώθηκε μπροστά στα μάτια μου ήταν αποκαλυπτική. Συνειδητοποίησα ότι το ερώτημα "τι και ποιος έφταιξε" είναι τόσο πολύπλοκο ώστε καθίσταται ουσιαστικά αναπάντητο. Οτι υπάρχουν ιστορικές φυσιογνωμίες-θύματα που η τραγωδία τους συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, 90 χρόνια μετά τη μεγάλη μικρασιατική τραγωδία. Οσα ανακάλυψα άλλαξαν τις αντιλήψεις που είχα. Η προσέγγιση της αλήθειας υπήρξε για μένα λυτρωτική».
«Το 2005 ταξίδεψα εκεί για πρώτη φορά. Εκτοτε την επισκέπτομαι σχεδόν κάθε χρόνο. Συνήθως πηγαίνω το Πάσχα επειδή τότε χαλαρώνουν κάπως οι επαγγελματικές υποχρεώσεις μου. Κάνω Ανάσταση στην Αγία Φωτεινή». Στα μάτια του η Σμύρνη δεν είναι η τσιμεντούπολη που πληγώνει τα μάτια. Πίσω από την επιφάνεια αναγνωρίζει μιαν άλλη πόλη:

«Πίσω από το φθηνό πανωφόρι της είναι ορατή η παλιά αρχοντιά της: το Ιωνικό Πανεπιστήμιο, η Εθνική Τράπεζα, το Πασαπόρτι, η Αρμοστεία, η Ευαγγελική Σχολή, το Κεντρικό Παρθεναγωγείο, το Τελωνείο, ο σταθμός του Αϊδινίου, το Ασανσέρ, ο Αγιος Βουκόλος, το οικοτροφείο του Αϊ-Γιάννη στον Πάνω Μαχαλά. Λείπει για πάντα το μεγάλο κομμάτι που κάηκε και οι ορθόδοξες εκκλησίες που ξεριζώθηκαν με τους πιστούς τους».
 «....νιώθω αυτόν τον τόπο δικό μου - έτσι μεγάλωσα -, γι' αυτό η καρδιά μου παλεύει κάθε φορά με το μυαλό επαναλαμβάνοντας στον εαυτό μου ότι καμία γη δεν ανήκει σε κανέναν και ότι, αντίθετα, οι άνθρωποι ανήκουν στη γη».
"Κάποτε πρέπει να πάψουμε να πιστεύουμε ό,τι μας λένε. Υπάρχουν άραγε δίκαια και άδικα έθνη ; Κάποτε δεν πρέπει να μάθουμε ότι το δίκαιο δεν είναι αποκλειστικότητα κανενός και, ότι προτού κρίνουμε, χρειάζεται να ακούμε, να αγγίζουμε, να ψηλαφούμε όλες τις πλευρές; "