H ΚΟΜΨΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΚΑΝΤΖΟΧΟΙΡΟΥ

" H κομψότητα του σκαντζόχοιρου (Μιριέλ Μπαρμπερί, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2008, μετ. Ρίτα Κολαϊτη), ένα βιβλίο εξαιρετικό! Είναι γνωστό πως, αφού τα καλά βιβλία σπανίζουν, τα πολύ καλά θα σπανίζουν περισσότερο! Και το συγκεκριμένο ανήκει στα πολύ καλά. Ένα βιβλίο που θέλω να ξαναρχίσω από την αρχή! Μια αρχή που δίνει την εντύπωση (αλλά και γενικά αυτή την εντύπωση είχα) πως πρόκειται για ένα "δύσκολο" στην ανάγνωση του βιβλίο, διότι απαιτεί συγκέντρωση και .... ησυχία. Αυτή η δυσκολία προέρχεται τόσο από τις αρκετές φιλοσοφικές σκέψεις που περιέχει, όσο και στις αναφορές σε πολλά λογοτεχνικά έργα και έργα τέχνης (κινηματογραφικά, μουσικά, ζωγραφικής) ώστε, είτε θα πρέπει ο αναγνώστης να τα γνωρίζει (για να κατανοεί τον συσχετισμό), είτε να ανατρέχει στο διαδύκτιο για να συμπληρώσει τις ελλείψεις -κενά. Να ακούσει (ή να ξανακούσει) και απολαύσει θαυμάσιοα μουσικά κομμάτια.

Βαθειά απαισιόδοξο απαισιόδοξο και ταυτόχρονα ελπιδοφόρο! Αντίφαση ? Κι όμως αυτό είναι με δυο λόγια το νόημα που αποπνέει με την εξιστόρηση της η Μιριέλ Μπαρμπερί, η οποία σπούδασε φιλοσοφία και είναι λάτρης του ιαπωνικού πολιτισμού.

Τα κύρια πρόσωπα της ιστορίας είναι η Ρενέ Μισέλ, 54 ετών, που είναι θυρωρός σε μια πολυκατοικία που κατοικείται από πλούσιες οικογένειες, και η Παλόμα Ζος, 12 χρονών, οι οποίες εξιστορούν τη ζωή τους και τη ζωή στην πολυκατοικία, καθώς, είτε άμεσα είτε εμμέσως, πλην σαφώς, περιγράφουν (και καυτηριάζουν) χαρακτήρες και συμπεριφορές.

Η Ρενέ είναι αγροτικής και φτωχικής καταγωγής, η οποία όμως διαβάζει πολύ λογοτεχνία, ακούει καλή (κλασσική μουσική, βλέπει σοβαρά κινηματογραφικά έργα, με αδυναμία στον ιαπωνικό κινηματογράφο, αλλά έχει γνώσεις (κι αγάπη) και για έργα ζωγραφικής.  Με λίγα λόγια, αν και αγράμματη, είναι μια καλλιεργημένη θυρωρός!

Η Παλόμα είναι εξαιρετικής ευφυίας, πολύ ανώτερης συγκριτικά με την ηλικία της,  και  με πολλές ανησυχίες, υπαρξιακές και φιλοσοφικές.

Τί κοινό υπάρχει μεταξύ της 54χρονης θυρωρού και του 12χρονου κοριτσιού? Η μεν Ρενέ κρατά μυστική την καλλιέργεια της και εμφανίζεται όπως οι ένοικοι την φαντάζονται (ως αγράμματη δηλαδή και ακαλλιέργητη), ενώ το κορίτσι παράλληλα αποκρύβει την εξυπνάδα της και εμφανίζεται είτε ως χαζή είτε ως προβληματική ψυχολογικά.

Ο μοναδικός άνθρωπος που αντιλαμβάνεται το μυστικό της Ρενέ και της Παλόμα, είναι ο Κακούρο Όζου, ο νέος κάτοικος στη πολυκατοικία, ηλικιωμένος Ιάπωνας που έχει αγοράσει ένα διαμέρισμα μετά τον θάνατο του ιδιοκτήτη, και ο οποίος αποτελεί τον ενδιάμεσο κρίκο. Είναι και πλούσιος και μορφωμένος, ανώτερος πνευματικά, σε αντίθεση με τους ματαιόδοξους, φλύαρους και κενούς υπόλοιπους κατοίκους του κτηρίου (και εκπροσώπους ουσιαστικά της αστικής τάξης). Αυτος πλησιάζει και συναναστρέφεται - αναπτύσσει φιλία με την θυρωρό και το κορίτσι. 

Αντί άλλων γενικών αναφορών,  νομίζω πως η παράθεση αποσπασμάτων από το βιβλίο θα δώσει εικόνα της αξίας του, ως προς τη γραφή :

".....Η τηλεόραση διασκεδάζει την εξουθενωτική μας ανάγκη να χτίζουμε όνειρα πάνω στην ασημαντότητα της επιπόλαιης ύπαρξης μας, παραπλανώντας το βλέμμα, απαλλάσσει το πνεύμα από το μεγάλο έργο της αντίληψης......"

".....Αν το αντιλαμβανόμαστε, αν συνειδητοποιούσαμε το γεγονός ότι μόνο τον εαυτό μας βλέπουμε στον άλλο, ότι είμαστε ολομόναχοι καταμεσής στην έρημο, θα τρελαινόμασταν....."

" ......είναι ένα αέναο αίνηγμα, τα μεγάλα έργα είναι εικονικές μορφές που φτάνουν σε μας με τη βεβαιότητα μιας άχρονης τελειότητας.........ορισμένες μορφές με τη συγκεκριμένη εμφάνιση που τις δίνουν οι δημιουργοί τους, διαπερνούν την ιστορία της Τέχνης και, με τη σιωπηρή παρουσία του ατομικού πνεύματος, αποτελούν εξίσου όψεις οικουμενικού πνεύματος.......το πνεύμα των μεγάλων ζωγράφων κατάφερε να φτάσει ως την καρδιά του μυστηρίου και ξέθαψε, υπό ποικίλες όψεις, την ίδια υπέροχη μορφή που επιζητούμε σε κάθε καλλιτεχνική δημιουργία..... Το μάτι βρίσκει δίχως να την ψάξει μια μορφή που πυροδοτεί την αίσθηση της τελειότητας, γιατί ο καθένας την εκλαμβάνει ως πεμπτουσία του Ωραίου, απαράλλακτη και ανεπιφύλακτη, δίχως πλαίσιο ούτε προσπάθεια..........."

"....ένα πράγμα μένει να κάνουμε, ν ' ανακαλύψουμε την αποστολή για την οποία ήρθαμε στον κόσμο και να την εκτελέσουμε όσο καλύτερα μπορούμε, με  όλες μας τις δυνάμεις, χωρίς να περιπλέκουμε τα πράγματα......Μόνο έτσι θα έχουμε την αίσθηση πως κάνουμε κάτι το  επικοδομητικό τη στιγμή που θα μας επισκεφθεί ο θάνατος....."

῾.....ίσως αυτό να είναι η ζωή : πολλή απελπισία, αλλά και μερικές στιγμές ομορφιάς, στις οποίες ο χρόνος δεν είναι πια ο ίδιος.  Λες και οι νότες της μουσικής έβαλαν μια παρένθεση στον χρόνο,  μια αναστολή, ένα αλλού ακόμη και εδώ, ένα πάντα μέσα στο ποτέ...."

Αυτά είναι μερικά από τα πολλά αποσπάσματα που σημείωσα στο βιβλίο και που τυχαία επέλεξα να παραθέσω εδώ. Θα έλεγα πως δεν υπάρχει ούτε μία, από το σύνολο των 361 σελίδων του βιβλίου που να μην έχει ενδιαφέρον!

Τον τίτλο του βιβλίου θα τον βρούμε σε μια σκέψη του 12 χρονου κοριτσιού, της Παλόμα :
"Η κυρία Μισέλ έχει την κομψότητα του σκαντζόχοιρου.  Απέξω είναι γεμάτη αγκάθια, αληθινό φρούριο, αλλά έχω την αίσθηση ότι από μέσα είναι τόσο απλώς ραφινάτη όσο και ο σκαντζόχοιρος, που είναι ένα ζωάκι δήθεν νωθρό, αλλά σκληρά μοναχικό και εξαιρετικά κομψό". 

Κλείνω παραθέτοντας μια φράση από το οπισθόφυλλο : ¨Σπάνιες στιγμές ομορφιάς, μέσα από υπέροχες σελίδες λογοτεχνίας, με φιλοσοφική γραφή, έξυπνο χιούμορ, ευαισθησία και αγάπη για τη ζωή, σε μια αριστουργηματική αφήγηση με δυο πρόσωπα."